Ulama dari keturunan Syeikh Ibrahim al-Hadhrami

Oleh WAN MOHD. SHAGHIR ABDULLAH

 

PERTALIAN yang kedua keturunan Syeikh Ibrahim al-Hadhrami adalah melalui anak keduanya iaitu Wan Jamilah Syandaniyah binti Syeikh Ibrahim al-Hadhrami.

Beliau ini menurunkan beberapa orang ulama besar terkenal, yang dapat dikesan melalui jalur Syeikh Wan Muhammad bin Syeikh Muhammad Dahan bin Syeikh Syamsuddin bin Syeikh Ja’far. Suami Wan Jamilah adalah Syeikh Ja’far bin Syeikh Wan Husein bin Syeikh Ali.

Syeikh Wan Muhammad Dahan al-Fathani mendapat tiga orang anak yang menjadi ulama dan seterusnya dilanjutkan hingga ke beberapa lapisan keturunannya. Ketiga-tiga anaknya itu ialah Syeikh Wan Muhammad al-Fathani yang menurunkan keturunan Puak Tuan Minal, Syeikh Wan Abdul Karim yang menurunkan keturunan Puak Tok Raja Haji Jambu dan Syeikh Wan Abdul Lathif al-Fathani yang menurunkan keturunan Puak Tok Duku dan Telok Manok.

Secara ringkas, salasilahnya adalah seperti berikut:

1. Syeikh Muhammad Zainal Abidin al-Fathani (Tuan Minal) bin Muhammad bin Muhammad Dahan bin Syamsuddin bin Ja’far bin Wan Husein bin Ali. Pertalian ini disebut Puak Tuan Minal.

Ulama yang digelar dengan Tuan Minal ini termasuk dalam golongan ulama yang terkenal di seluruh alam Melayu kerana beberapa buah karangannya yang tersebar luas ialah Aqidatun Najin, Kasyful Litsam dan Kasyful Ghaibiyah. Ulama ini wafat di Sungai Dua, Seberang Perai, Pulau Pinang.

2. Tuan Guru Haji Idris (Pak Cu Yih) bin Syeikh Wan Abdul Karim bin Wan Muhammad Dahan bin Syamsuddin bin Ja’far bin Wan Husein bin Ali. Pertalian ini disebut Puak Tok Raja Haji Jambu.

3. Syeikh Wan Abdul Lathif bin Muhammad Dahan bin Syamsuddin bin Ja’far bin Husein bin Syeikh Ali. Pertalian ini disebut Puak Tok Duku dan Telok Manok.

Penulis memulakan perbicaraan tentang Syeikh Zainal Abidin (Tuan Minal) bin Muhammad al-Fathani, yang memperoleh beberapa orang anak iaitu:

1. Haji Daud

2. Al-Alim al-Allamah Haji Abdul Qadir

3. Al-Alim al-Allamah Syeikh Muhammad Shalih, penyusun kitab mengenai tajwid berjudul Siraj al-Qari.

4. Al-Alim al-Allamah Syeikh Umar, Mursyid Tariqat Syatariyah

5. Al-Alim al-Allamah Haji Hassan

6. Hajah Fatmah

Anak kedua Syeikh Zainal Abidin(Tuan Minal), iaitu Haji Abdul Qadir al-Fathani berkahwin dua kali. Kali pertama di Kelantan dan memperoleh dua orang anak yang menjadi ulama. Perkahwinan keduanya di Muar, Johor dengan Shafiyah yang digelar Mik Muar dan memperoleh tujuh orang anak.

Menerusi sumber yang diceritakan kepada penulis sekitar pertengahan tahun 1998, sebab-sebab terjadinya perkahwinan beliau di Muar kerana beliau mengikuti Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani menziarahi murid-muridnya di beberapa tempat di Kerajaan Johor.

Syeikh Ahmad pernah ditawarkan oleh Sultan Johor supaya menetap di negeri itu untuk dilantik sebagai Mufti. Tetapi beliau menolak tawaran tersebut, lalu dalam pada itu salah seorang hartawan di Muar berkenan supaya anak perempuannya, Shafiyah dikahwinkan dengan Haji Abdul Qadir atas persetujuan Syeikh Ahmad al-Fathani.

Anak-anak Haji Abdul Qadir hasil perkahwinan yang pertama ialah:

1. Haji Sulong, beliau disebut sebagai Bapa Revolusi Pattani kerana berusaha mengorbankan tenaga dan harta benda untuk melepaskan Pattani daripada penjajahan Siam. Beliau dikatakan hilang dari tahanan Siam, juga tidak diketahui di mana beliau berkubur.

2. Haji Abdur Rahim

Sementara itu, anak-anak Haji Abdul Qadir hasil perkahwinan dengan Shafiyah/Mik Muar ialah:

1. Zainab

2. Maryam

3. Abdullah

4. Mahmud Nur

5. Khadijah

6. Mahmud

7. Fatimah

Sebagaimana disebutkan bahawa saudara kandung Syeikh Muhammad al-Fathani ialah Syeikh Abdul Karim dan Syeikh Wan Abdul Lathif. Syeikh Wan Abdul Karim bin Muhammad al-Fathani memperoleh anak juga menjadi seorang ulama yang terkenal, beliau ialah Tuan Guru Haji Idris al-Fathani. Sebutan yang terkenal di kalangan masyarakat ialah Pak Cu Yih, digelar dengan Tok Raja Haji, Jambu. Beliau membuka Pondok Tok Raja Haji, Jambu. Pondok tersebut merupakan pondok terkenal sesudah Pondok Bendang Daya, iaitu bekas tempat beliau belajar.

Selain mengajar di pondok, Tuan Guru Wan Idris al-Fathani juga menghasilkan beberapa karangan. Beliau berkahwin beberapa kali dan meninggalkan zuriat yang sangat ramai.

Perkahwinan yang pertama dengan Hajah Wan Mah yang merupakan kakak Tok Beramoh, iaitu saudara sepupu kepada Syeikh Ismail (Pak De 'El) bin Syeikh Abdul Qadir Bendang Daya.

Perkahwinan kedua dengan Wan Maryam dan memperoleh 10 orang anak. Perkahwinan yang ketiga dengan Hajah Wan Aisyah binti Syeikh Abdul Qadir al-Fathani (Tok Bendang Daya II).

Melalui perkahwinan yang ketiga ini, beliau memperoleh anak iaitu Haji Wan Abdul Qadir dan Tuan Guru Haji Abdul Hamid (Pak Cu Mid). Tuan Guru Haji Abdul Hamid ini pula berkhidmat sebagai tok guru di Pondok Telaga Sembilan.

Salah seorang anak perempuan Tuan Guru Wan Idris Jambu al-Fathani berkahwin dengan Tuan Guru Haji Wan Daud bin Haji Wan Yusuf bin Haji Awan Tarat al-Fathani, iaitu salah seorang murid beliau yang juga menghasilkan beberapa buah karangan.

Beberapa karangan Tuan Guru Haji Wan Idris sendiri pada mulanya ada dalam simpanan menantunya Haji Daud Tarat al-Fathani yang sempat penulis temui pada 1978. Tetapi sekarang karya-karya Tuan Guru Haji Wan Idris tersebut tidak dapat dikesan lagi.

Adapun keturunan Syeikh Wan Abdul Lathif bin Syeikh Muhammad Dahan al-Fathani yang disebut Puak Tok Duku dan Telok Manok, bernama Tuan Guru Haji Abdur Rahman adalah seorang ulama yang mengajar di pengajian pondok.

Anak Abdur Rahman bernama Yunus, juga seorang ulama yang mengajar di pengajian pondok. Seterusnya anak Yunus bernama Abdul Qadir, beliau inilah yang digelar orang dengan Tok Duku. Beliau hidup sezaman dengan Tok Kelaba, Tok Kenali dan lain-lain.

Antara guru mereka ialah Syeikh Wan Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani. Anak beliau pula bernama Tuan Guru Haji Abdul Hamid atau digelar dengan Pak De Duku.

Pertalian yang kedua keturunan Saiyid Ibrahim al-Hadhrami ini juga mempunyai pertalian dengan Saiyid Ali Nur Alam, malahan dari pihak ini lebih kuat kerana dari pihak sebelah lelaki. Tetapi dijalurkan juga pada keturunan Saiyid Ibrahim al-Hadhrami ini melalui pihak sebelah perempuan iaitu Wan Jamilah Syandaniyah bin Syeikh Ibrahim al-Hadhrami.

Saiyid Ibrahim al-Hadhrami adalah adik-beradik dengan Saiyid Ali Nur Alam, juga ulama yang menurunkan ramai keturunan yang menjadiulama dan tokoh dunia Melayu yang terkenal. Berkenaan sejarah ulama tersebut akan penulis bicarakan pada ruangan yang lain.

Pertalian yang ketiga keturunan Syeikh Ibrahim al-Hadhrami ialah melalui anaknya Syeikh Wan Muhammad Yasin. Keturunannya ramai di Kedah, iaitu yang digelar dengan Syeikh Jarum. Susunan dari bawah ke atas ialah, Syeikh Jarum iaitu Syeikh Wan Idris (1266 H/1849 M - 1329 H/1911 M) bin Syeikh Wan Jamaluddin bin Wan Abdul Lathif bin Syeikh Wan Muhammad Syamsuddin bin Syeikh Muhammad Faqih bin Muhammad Yasin bin Syeikh Ibrahim al-Hadhrami.

Ayah Syeikh Jarum iaitu Syeikh Wan Jamaluddin, lebih terkenal dengan sebutan Wan Jamal adalah seorang hulubalang Pattani di bawah pimpinan Syeikh Haji Wan Musthafa al-Fathani. Salah seorang saudara kandung Wan Jamal menjadi hulubalang di Kelantan, yang mempunyai pertalian keturunan dengan Nik Mahmud Kelantan.

Keturunan Syeikh Jarum yang menjadi ulama dan tokoh masyarakat selain ramai di Kedah, juga di Pattani. Anak beliau bernama Haji Abdur Rahman (wafat 1954) bin Syeikh Idris al-Jarumi ini, keturunannya ada yang tinggal di Kampung Kloung yang terletak di sekitar Bangkok, Thailand.

Beberapa orang cucu Syeikh Idris al-Jarumi melalui keturunan Haji Abdur Rahman ini yang menjadi ulama dan tokoh masyarakat yang dapat dicatat. Antara mereka ialah:

1. Tuan Guru Haji Idris bin Haji Abdur Rahman, beliau membuka pondok Mengkudu, Alor Setar, Kedah.

2. Tuan Guru Haji Husein bin Haji Abdur Rahman, pernah menjadi Imam Masjid Zahir, Alor Setar, Kedah.

3. Ustaz Haji Abdul Hamid bin Haji Abdur Rahman, pernah berkhidmat sebagai guru di Maktab Mahmud, Alor Setar Kedah dan juga pernah sebagai Imam Masjid Al-‘Irfan, Derga.

4. Dato’ Syeikh Tajuddin bin Haji Abdur Rahman, Dato’ Mursyid Diraja. Beliau adalah Ahli Majlis Fatwa Jabatan Agama Islam Kedah, juga Ahli Majlis Fatwa Kebangsaan. Selain itu, beliau juga mengelola Sekolah Menengah Nahdhatul Hasanah, Melele, Jitra, Kedah.

Beberapa orang cicit Syeikh Idris Jarum yang menjadi ulama dan tokoh masyarakat, antara yang dapat dicatat ialah Tuan Guru Haji Abdullah Sarah. Beliau adalah salah seorang guru pondok yang disegani oleh masyarakat. Pondoknya terletak di Bendang Badang, iaitu bekas kampung asal Syeikh Idris al-Jarumi dilahirkan.

Selain itu, seorang lagi cicit Syeikh Jarum yang terkenal ialah Ustaz Fadhil bin Haji Mohd Noor, iaitu tokoh yang pernah bertugas sebagai Pensyarah Universiti Teknologi Malaysia dan bekas Yang Dipertua Agung Parti Islam Semalaysia. Namun demikian, masih ramai lagi keturunan Syeikh Idris Jarum ini yang menjadi ulama tokoh yang terkenal yang belum dapat penulis nyatakan di sini.

 

SUMBER:

http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2007&dt=0625&pub=utusan_malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm&arc=hive